2009/11/14


Nor motako aditzek *edin hartzen dute (daiteke, liteke, zitekeen..) eta Nork motakoek *ezan ( dezaket, lezake...)

Aditz nagusiak ez du aspektu-markarik hartzen, aditzoina erablitzen da (etor) eta adizkiek “-KE” modu-marka daramate.

Zenbait adibide:

  1. Hemen edonor egon DAITEKE
  2. Hori edonor egin DEZAKE

Ahalerako adizkiekin aditzoina erablitzen da. Hala ere, ezezkoetan, euskara mintzatuan, askotan aditz-partizipioa erabiltzen da:

  1. Bihar EZIN NAITEKE etor(ri)
  2. EZIN DEZAKEZUE gehiago irakur(ri)?

Euskalkien arabera aldaera asko ditu. Baita ordenean ere:

  1. EZIN EGIN DEZAKET
  2. EZIN DEZAKET EGIN

Lehenengo forma hedatua dago eta menpeko perpausetan ez da inolako aldaketarik egin behar:

  1. Zergaitik ez? EZIN EGIN dezakedalako
  2. EZIN EGIN badezakezu, ez egin

Ahalerako adizkiez baliaturik hiru aldi adieraz ditzakegu: oraina, iragana eta alegiazkoa:

ORAINA

Etor DAITEKE

Ekar DEZAKE

IRAGANA

Etor ZITEKEEN

Ekar ZEZAKEEN

ALEGIAZKOA

Etor LITEKE

Ekar LEZAKE

Aurreko taulan agertzen ez diren formak adierazteko AHAL IZAN eta EZIN IZAN perifrasien bidez egiten dirá:

BAIEZKOAK

EZEZKOAK

Etorri AHAL IZAN da

Etorri AHAL da

Etorri AHAL IZATEN da

Etorri AHAL IZANGO da

EZIN etorri IZAN da

EZIN etorri da

EZIN etorri IZATEN da

EZIN etorri IZANGO da

Etorri AHAL IZAN zen

Etorri AHAL zen

Etorri AHAL IZATEN zen

Etorri AHAL IZANGO zen

EZIN etorri IZAN da

EZIN etorri zen

EZIN etorri IZATEN zen

EZIN etorri IZANGO zen

AHAL DA: Ekintza orainaldian burutzen ari da, egiaztatuta dago.

DAITEKE: Ekintza etorkizunean kokatzen da, ez dago egiaztatuta.

EgiTEA DAUKA / EZ DAUKA egiTERIK

Ahaltasuna: Ulertzen ez baduzu galdeTZEA DAUKAZU (DUZU). “-T(Z)EA UKAN (EDUKI)

Ezintasuna: Ez dago erreTZERIK . “T(Z)ERIK IZAN (EGON) /UKAN (EDUKI)

No hay comentarios: